De risico's van overmatig neusdruppelgebruik (ook wel: otrivinisme) zijn niet te onderschatten. Dat weet Judith Schmidt, KNO-arts in Ziekenhuis Amstelland in Amstelveen, als geen ander. 'Ik heb patiënten gezien bij wie er wel twee flesjes neusspray per dag doorheen gaan', aldus Schmidt. 'Die mensen hebben vrijwel altijd een verstopte neus. Normaal zorgt neusspray twaalf uur lang voor verlichting. Maar echte verslaafden moeten blijven spuiten.'
Verslaving treedt op bij langdurig gebruik van xylometazoline, de werkzame stof in onder andere Otrivin. Xylometazoline zorgt ervoor dat bloedvaten in het slijmvlies van je neus samentrekken. Het slijmvlies dat door verkoudheid is opgezwollen neemt zo in volume af, waardoor ademen door de neus makkelijker gaat.
Zwelling
'Maar om een reden die we niet exact weten, komt de zwelling van het slijmvlies nadat de Otrivin uitwerkt heftiger terug dan eerst', zegt Wytske Fokkens, KNO-arts bij het Amsterdam Medisch Centrum. 'Dat beetje extra zwelling is normaal gesproken niet erg, omdat de verkoudheid weer verdwijnt. Maar als je langer dan een week blijft sprayen wordt de xylometazoline zélf de oorzaak van de verstopte neus.' Gevolg: je blijft spuiten tot je een ons weegt.
Hoeveel mensen in Nederland kampen met otrivinisme is niet bekend - lang niet iedere patiënt gaat ervoor naar de huisarts. Wel zien zowel Schmidt als Fokkens met regelmaat verslaafden langskomen in hun praktijk - 'Soms wel bijna wekelijks', aldus Fokkens.
Op termijn is otrivinisme schadelijk. Fokkens: 'Als je maanden achter elkaar blijft spuiten, kan dit leiden tot grote schaafwonden in het neusslijmvlies. Dat hoeft niet pijnlijk te zijn, maar veroorzaakt wel een chronische ontstekingsreactie - die vervolgens weer tot extra gezwollen slijmvlies leidt.'
Maanden
Dat laatste is een van de redenen waarom afkicken van een neusspray verslaving maanden kan duren. Schmidt helpt haar patiënten stapje voor stapje van een verslaving af. 'Eerst een prednisonkuur, en daarna overstappen op corticosteroïde neussprays, die niet verslavend zijn en de ontsteking tegengaan', doceert Schmidt. 'Na drie maanden zonder Otrivin is de verslaving meestal volledig weg.'
Fokkens pakt het iets anders aan. 'Wij laten patiënten meestal per neusgat afkicken. Dus bij één neusgat stoppen met spuiten zodat het kan herstellen, en bij het andere doorspuiten zodat je nog wel lucht krijgt.'
Opvallend is dat Otrivin bij drogisterijen gewoon in de schappen ligt, terwijl bijvoorbeeld corticosteroïde neussprays alleen op recept verkrijgbaar zijn. Fokkens pleitte er al meerdere malen voor om Otrivin uit de drogisterijschappen te halen. 'In sommige landen zijn corticosteroïde neussprays vrij verkrijgbaar en sprays met xylometazoline alleen op recept. Hier is het precies andersom. Ik zou niet weten waarom.'
Bijsluiter
Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) laat in een reactie weten dat je wellicht het gevoel kunt krijgen afhankelijk te zijn van Otrivin, maar dat de verslaving in geen enkel opzicht te vergelijken is met een verslaving zoals aan alcohol of sigaretten. Otrivin is zonder tussenkomst van een arts bij de drogist verkrijgbaar. Mits de bijsluiter strikt wordt gevolgd zijn dit soort zelfzorgmiddelen prettig voor mensen die in het weekend verkouden worden en niet tot maandag hoeven te wachten op hun spray, aldus het CBG.
Wat nu als je na een week sprayen nog steeds verkouden bent? Schmidt: 'Gebruik een neusdouche, met een zoutoplossing van negen gram zout per liter. Dat werkt prima voor het reinigen van de neus.' Vervolgens kun je met corticosteroïde neussprays de zwelling te lijf gaan.