In het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) zijn maandag de eerste kankerpatiënten bestraald met een voor Nederland nieuwe techniek: protonentherapie. Die is bedoeld voor specifieke tumoren die dicht bij kwetsbare weefsels of organen zitten.

Dat heeft het UMCG gisteren bekendgemaakt. De behandelingen zijn goed verlopen.

Bij de conventionele vorm van bestraling werken artsen met een fotonenbundel. Die geeft zijn energie geleidelijk af, waardoor ook gezond weefsel dat voor en achter de tumor zit beschadigd raakt (zie figuur hieronder).

Het grote voordeel van bestraling met een protonenbundel is dat deze zijn energie vrijwel geheel afgeeft op een vaste, instelbare diepte, waar de tumor zit. Bij een protonenbehandeling raakt dus veel minder gezond weefsel beschadigd.

Dat is extra belangrijk bij bepaalde vormen van kanker. Protonentherapie biedt uitkomt als een tumor dicht bij een orgaan in de buurt zit. Tumoren rond de hersenen, in het hoofd-halsgebied of bij het oog zijn bij uitstek geschikt voor de behandeling met protonen. Bij minder ingewikkelde gevallen blijft conventionele bestraling met fotonen de voorkeur hebben, omdat dat veel goedkoper is.

Om deze voor Nederland nieuwe vorm van bestraling mogelijk te maken, heeft het UMCG een gloednieuw gebouw neergezet, waarin een cyclotron (te zien op de openingsfoto) protonen maakt en versnelt tot bijna de lichtsnelheid. Elektromagneten zorgen er vervolgens voor dat de bundel de hoek om gaat en tegelijkertijd smal blijft (zie figuur hieronder). Op deze manier wordt de bundel naar de patiënt geleid. Een zogeheten gantry kan om de patiënt heen bewegen om de tumor vanuit verschillende hoeken te bestralen. Metersdikke betonnen muren zorgen ervoor dat er geen straling terechtkomt bij medewerkers of bezoekers.

Naast Groningen gaan nog drie andere locaties in Nederland protonentherapie aanbieden. Dat zijn het Holland PTC in Delft, het academische ziekenhuis Maastricht UMC+ en het Amsterdam Protonen Therapie Centrum, een samenwerking tussen het AMC, het VUmc en het Antoni van Leeuwenhoek. Over het Holland PTC verscheen dit artikel in Delta, met details over de gebruikte techniek.

De start van het Groningse protonentherapiecentrum betekent dat patiënten die voor deze vorm van bestraling in aanmerking komen, nu ook in Nederland terecht kunnen. Voorheen moesten zij hiervoor naar het buitenland. Het UMCG verwacht dat het aantal patiënten dat in Groningen protonentherapie krijgt geleidelijk zal toenemen tot zeshonderd per jaar.

Het ziekenhuis werkt samen met de drie andere beoogde protonencentra én het Prinses Máxima Centrum – een ziekenhuis in Utrecht speciaal voor kinderen met kanker – bij het doen van onderzoek. Het is bij een dergelijke relatief nieuwe therapie belangrijk dat de effectiviteit grondig wordt aangetoond met wetenschappelijke studies.